Getting Straight (1970)

Mój osobisty faworyt Richarda Rusha, preferowany nawet ponad najsłynniejszy film artysty: Kaskader z przypadku (1980), który został nakręcony dziesięć lat później. Wyprodukowany dwa lata po sukcesie niskobudżetowego filmidła hippiesploitation Dzieci miłości (1968), do dzisiaj pozostaje idealnym portretem kontrkultury lat ’60 w fazie przejścia od optymizmu Lata Miłości do lat gniewu i przemocy.

Odkrywając świeże powietrze, które dla Hollywood nadeszło wraz z pojawieniem się na pokładzie nowego pokolenia rebeliantów tj. Dennis Hopper, Bert Rafelson, Mike Nichols czy Peter Bogdanovich, reżyser zdołał się wreszcie oderwać od kina eksploatacji, by sięgnąć w głąb swojej niespokojnej duszy i naszkicować opowieść o miłości, buncie i kryzysie tożsamości w rozpadajacym się gwałtownie, amerykańskim społeczeństwie.

Poza niezwykle żywą historią, Getting Straight jest również warty uwagi ze względu na ostateczne połączenie sił przez Rusha z wybitnym dyrektorem zdjęć Laszlo Kovacsem (Easy Rider, Ostatni film, Porozmawiajmy o kobietach). A ten duet potrafił rzucić do walki prawdziwy geniusz artystyczny.

Film nigdy jednak nie sięgnąłby wyżyn, gdyby nie fantastyczna kreacja Elliotta Goulda (M*A*S*H, Little Murders, Ocean’s Eleven), który z werwą i zrozumieniem wcielił się w postać głównego bohatera Harry’ego Baileya – biedującego studenta anglistyki, lewicowego ex-aktywistę, chcącego powrócić na łono normalnego społeczeństwa (stąd zresztą tytuł filmu, który można przełożyć jako „trzeźwienie” lub „prostowanie się”) kończąc magisterkę i przygotowując się do objęcia posady nauczyciela w szkole średniej. Ten proces staje się jednak trudniejszy dla Harry’ego niż ten początkowo się spodziewa, gdyż przeszłe życie będzie o sobie przypominać na każdym kroku.

Nasz bohater może i zrezygnował w końcu z prowadzania życia politycznego radykała, nie znaczy to jednak, że on sam zmienił się totalnie. A nowa, cyniczna postawa Harry’ego zaczyna się szybko kruszyć w ogniu rosnącej liczby protestów studenckich na jego campusie, które z dnia na dzień robią się coraz brutalniejsze.

Na dodatek, dziewczyna Harry’ego – Jan (Candice Bergen), ma już dość elitarnego intelektualizmu i aroganckiego temperamentu swojej drugiej połowy, więc zaczyna romansować z bogatym ginekologiem, by przekonać się czy jej sny o byciu komfortowym członkiem klasy sredniej są wciąż możliwe do zrealizowania.

Tymczasem Harry musi walczyć o przetrwanie w morzu kłopotów z obroną pracy magisterskiej, nieuchronnie zbliżającą się z każdym dniem. Jego wola walki z czasem zaczyna jednak słabnąć. Mimo że postrzegany przez wielu profesorów jako wzorowy student, dla konserwatywnej części uniwersyteckiego establishmentu reprezentuje niebezpieczeństwo rozlania się rewolucji.

Do tego, krąg przyjaciół-ekstremistów Harry’ego nie potrafi zaakceptować jego nowego kursu. Najwięcej wątpliwości ma jego kumpel Nick, który zarzuca LSD i kosmiczne ciastka z obowiązkową regularnością. Wisząc pomiędzy dwoma światami Harry musi wybrać, jakie wartości naprawdę chce realizować.

Ale że ludzkie decyzje czasem zupełnie wymykają się spod kontroli, nie jest w stanie dokładnie przewidzić biegu wypadków, które stawiają go w bardzo trudnej sytuacji.

Zasilany kontrkulturowymi wibracjami a la Easy Rider czy Absolwent, wspaniałymi zdjęciami Kovacsa, uduchowionym scenariuszem Boba Kaufmana (opartym na powieści Kena Kolba) oraz klasycznym, teatralnym pokazem umiejętności aktorskich Goulda, Getting Straight pozostaje doskonałym przykładem amerykańskiego renesansu autorskiego.

Gould daje swojej roli potężnego kopa jako mentalny rewolucjonista, emocjonalnie niezdyscyplinowany intelektualista, który nie potrafi się wpasować ani w standardowy związek dwóch osób, ani w sztywne ramy establishmentu.

Film Rusha posiada też silny ładunek komediowy, który wspomaga jego kontrkulturową wymowę nadając grubu nawarstwionym komentarzom społecznym prawdziwe lirycznej przestrzeni.

Bynajmniej nie jest to jednak głupawa komedia, posiłkująca się standardowym zestawem klisz na temat okresu kontrkulturowej eksplozji, próbująca z góry interpretować go jako napędzaną halucynogenami modę młodzieżową, szybko obróconą w rynek alternatywnych produktów i stylów życia. Wprost przeciwnie, z perspektywy czasu obraz Rusha pozostaje dziełem zaskakująco zaangażowanym, które w piękny, trafny sposób odmalowuje dylematy epoki.

Skonstruowany na osi dwóch tygodni czasu filmowego, Getting Straight może się w warstwie narracyjnej wydawać maniakalnie przesycony monologami, dialogami i nieistotnymi szczegółami, ale dzięki temu wchodzi w trudną tematykę głębiej niż wiele innychfilmów. To zapomniane i nigdy niedocenione, a dzisiaj niezwykle ciężkie do znalezienia dzieło, powinno być obowiązkowym seansem dla fanów klasycznego kina autorskiego i badaczy kontrkultury lat ’60.

Rzekłbym, że jego główna wartość leży w pasjonującym obrazie rewolucji społecznej lat ’60 oraz przenikliwym spojrzeniu na obie strony barykady. Nie spłaszczając obrazu efektów kontrkultury na amerykański system społeczno-edukacyjny, Rush potrafi wytłumaczyć bariery społeczne, powody konfliktu pokoleniowego i nieuchronność przemocy. Fani reżysera mają tu okazję zasmakować stylu, który w następnej dekadzie uległ bardzo małym zmianom. Do ciekawostek należy epizodyczna rola Harrisona Forda.

Conradino Beb

Oryginalny tytuł: Getting Straight
Produkcja: USA, 1970
Dystrybucja w Polsce: Brak
Ocena MGV: 4,5/5