Punk to gatunek muzyczny, alternatywna moda i styl życia, które wyrosły na gruzach sceny garażowej z Detroit, gdzie grupy MC5 i The Stooges wypracowały w okresie 1969-1972 styl znany jako proto-punk. Będący hałaśliwą, bardzo energetyczną odmianą rocka garażowego, proto-punk stał się pomostem do stworzenia nowego gatunku przez zespoły tj. The Dogs i The Punks, które mimo że nawet dzisiaj pozostają mało znane, są kluczowe dla zrozumienia procesu ewolucji muzyki gitarowej lat ’60 w punk rock.
Pierwsza fala punk rocka to okres 1972-75, kiedy na skutek heroinizmu i zmęczenia muzyków przestaje istnieć MC5, a wkrótce także The Stooges. Pałeczkę na scenie Detroit przejmują w tym czasie zespoły hard rockowe tj. Alice Cooper, Kiss czy Sonic Rendezvous Band, ale z boku zaczyna również kwitnąć punk rock. Jednym z kluczowych zespołów, będących wczesną wizytówką gatunku, są utworzeni w 1969 The Dogs, proponujący szybszą i prostszą formę brzmienia garażowego, którą dzisiaj nazwalibyśmy punk’n’rollem. Ich pierwszym hitem staje się kawałek John Rock’n’Roll Sinclair, napisany w 1971, będący w tym samym stopniu hołdem, co szyderstwem z legendarnego Johna Sinclaira – przywódcy Partii Białych Panter. Numer wychodzi na singlu 7″ w 1976.
W 1973 – również w Detroit – zostaje utworzona grupa The Pontiac Punks, ale nazwa wkrótce zostaje skrócone na The Punks. Zespół staje się ulubieńcem koncertowym Lestera Bangsa (jednego z największych amerykańskich krytyków muzycznych wszech czasów) grając chropowatą i brudną muzykę gitarową, którą można określić tylko jako punk rock. Niestety, jedyna sesja nagraniowa, odbyta w 1975, wychodzi dopiero jako kompilacja winylowa 30 lat później. The Punks przenoszą się w 1976 do Nowego Jorku, gdzie grają kilka koncertów w klubach tj. Max’s Kansas City czy CBGB, które z wielkim zainteresowaniem śledzą członkowie utworzonego w 1974 The Ramones. Dwóch muzyków tego legendarnego bandu do niedawna grało jeszcze rocka garażowego w kapeli o nazwie Tangerine Puppets.
Tymczasem nazwa punk rock przedostaje się powoli do zbiorowej świadomości za sprawą publikacji magazynu CREEM z redakcją w Detroit. W 1971 zostaje ona użyta po raz pierwszy przed Dave’a Marsha na określenie muzyki garażowego zespołu ? & The Mysterians denotując brud i prostotę brzmienia. W międzyczasie swoją grupę muzyczną zawiązuje piosenkarka Patti Smith, do której dołącza Lenny Kaye – twórca kompilacji garażowej Nuggets. Patti Smith nagrywa w 1974 płytę Horses, która swoje inspiracje czerpie z literatury Beat Generation i punku garażowego lat ’60, w tym z przełomowego debiutu The 13th Floor Elevators. Debiut Patti Smith jest proto-punkowy i ma potężny wpływ na tworzącą się scenę nowojorską wraz z działalnością The New York Dolls, których oryginalne kostiumy są projektowane przez Vivienne Westwood, a sama grupa przyjaźni się z jej partnerem – Malcolmem McLarenem.
Pierwszą płytą, która przekracza umowną granicę pomiędzy proto-punkiem, a punk rockiem jest debiut The Dictators z 1975: The Dictators Go Girl Crazy!, który zawiera covery California Sun oraz I Got You Babe, wiążące nowy gatunek z garażową tradycją lat ’60. Muzyka oraz prześmiewcza estetyka grupy znajdzie szybko drogę do wyobraźni fotografów obsługujących The Ramones w imieniu Sire Records.
Słynna uliczna fotografia, tworząca okładkę pierwszej płyty grupy z 1976, jest zwyczajną trawestacją plakatu z okładki debiutu The Dictators. Na skutek wielkiego sukcesu swojego krążka, The Ramones utrwalą się jednak w wyobraźni zbiorowej jako pionierzy punk rockowej estetyki ze skórzanymi kurtkami i znoszonymi trampkami. Wkrótce Nowy Jork będzie pełen bandów punk rockowych tj. The Dead Boys, Richard Hell & The Voivods czy Johnny Thunders & The Heartbreakers – dwa ostatnie utworzone na gruzach The New York Dolls.
Nowojorska scena punkowa tworzy się w okresie 1974-77 wokół klubu CBGB, a obserwuje ją dwóch wspomnianych, brytyjskich projektantów mody: Vivienne Westwood oraz Malcolm McLaren, którzy szybko postanawiają rozpalić punk rockowego wirusa w Wielkiej Brytanii, gdzie McLaren od dłuższego czasu jest właścicielem rockowo-fetyszystycznego butiku Too Fast To Live, Too Young To Die (wkrótce Sex).
Kręci się po nim wielu młodych muzyków, wśród których są przyszli członkowie Sex Pistols. Zespół zostaje utworzony przez McLarena po powrocie z Nowego Jorku (końcówka 1975). W wizji projektanta, Sex Pistols mają reprezentować nową falę muzyczną, która odcinałaby się całkowicie od psychedelii, glamu i rocka progresywnego przywracając prostotę rock’n’rolla lat ’50, którego McLaren jest wielkim fanem – hasło „No Future” ma w tym kontekście podwójne znaczenie. Nihilistyczno-anarchistyczne ciuchy (spodnie w kratkę, agrafki, podarte koszulki), które rozpowszechniają w Wielkiej Brytanii Sex Pistols oraz Siouxie & The Banshees, zostają zaprojektowane przez Vivienne Westwood.
Scenę punk rockową w Wielkiej Brytanii pomaga uformować pierwsza trasa The Ramones w lipcu 1976, kiedy koncert zespołu w Dingwalls na Camden Town w Londynie obserwują członkowie świeżo utworzonych grup londyńskich: The Clash, The Damned oraz Sex Pistols. Wkrótce punk rock zaczyna kiełkować także w innych miastach Wielkiej Brytanii.
Do najważniejszych zespołów pierwszej fali (w retrospekcji zwanej punkiem ’77), można zaliczyć: The Buzzcocks, The Stranglers (związanych początkowo ze sceną pub rockową), X-Ray Spex, Cock Sparrer, Chelsea, The Adicts, The Adverts, a także The Slits. Wkrótce punk rock zaczyna zapuszczać korzenie również w Irlandii, gdzie powstają Stiff Little Fingers oraz The Undertones. W międzyczasie wychodzi pierwsza punkowa EP-ka w Australii, nagrana przez Radio Birdman i nosząca tytuł: Burn My Eye (Trafalgar Records, październik 1976).
W okresie 1977-78 punk rock staje się pełnoprawnym zjawiskiem muzyczno-estetycznym niemal na całym świecie, które staje się niezwykle atrakcyjne zarówno dla młodej publiczności – zmęczonej pustką glamu i brakiem życia rocka progresywnego – jak i prasy muzycznej, szukającej nowych zjawisk i nowych antybohaterów. Ze sceny zinowej, kultywującej od dłuższego czasu zainteresowanie punkiem garażowym lat ’60, wyrastają w końcu organy, które chcą trzymać rękę na pulsie nowego zjawiska tj. Punk. Jednak swoją szybko rosnącą popularność punk rock zawdzięcza przede wszystkim dużym mediom, a w szczególności prasie brytyjskiej, która w okresie 1976-78 pozostaje jedynym segmentem medialnym, zainteresowanym popularyzacją nowego fenomenu kulturowego.
Jednak szybkie przyswojenie punk rocka przez media i popkulturę prowadzi do rebelii w łonie ruchu i wykształcenia się anarcho-punku, który na pierwszy plan wysuwa koncepcję DIY (zrób-to-sam). Od 1979 – kiedy po przedawkowaniu heroiny ginie w Nowym Jorku basista Sex Pistols, Sid Vicious – punk rock po obu stronach Oceanu zaczyna się coraz bardziej radykalizować, z rosnącą na znaczeniu sceną Los Angeles.
Jej symbolem staje się zespół Black Flag, a kluczową wytwórnią SST Records, która pod swoje skrzydła bierze wkrótce takie grupy, jak: Circle Jerks, The Vandals i The Meat Puppets. Innymi ważnymi kapelami, tworzącymi tę samą scenę, stają się: Wasted Youth, The Germs czy Angry Samoans. Z boku tymczasem wyrasta fenomen revivalu garażowego, który istnieje równorzędnie z punkową rewolucją za sprawą takich kapel, jak The Flesh Eaters.
Black Flag wychodzą od punk rocka w stylu The Ramones, ale po dołączeniu do zespołu wokalisty Henry’ego Rollinsa w sierpniu 1981, coraz bardziej brutalizują brzmienie, na plan pierwszy wysuwając agresywne rajdy na gitarze i nagłe zmiany tempa. W połączeniu z krytycznymi społecznie, anarchistycznymi tekstami, na Zachodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych tworzy się w ten sposób fenomen HC/punku (inaczej zwanego hard corem), który do 1984 opanowuje w zasadzie cały kraj. Jako drugi bastion HC szybko wyrasta scena bostońska z kluczowymi dla niej grupami: Bad Brains, Minor Threat czy Rites of Spring, które zapoczątkowują nowy styl w łonie HC – emo core. W tym samym okresie HC pojawia się w Kanadzie za sprawą grupy D.O.A., która często jest uważana za wcześniejszy przykład stylu od Black Flag.
W międzyczasie, utworzony w 1977 zespół Crass (nazwa wzięta z piosenki Davida Bowiego), promuje anarchizm jako punkową ideologię polityczną w Wielkiej Brytanii. Oprócz grania, członkowie zespołu organizują akcje darmowego dokarmiania zwolnionych z kopalni górników, co staje się wzorem dla popularnej dziś w łonie ruchu anarchistycznego akcji Jedzenie Zamiast Bomb (Food Not Bombs). Anarcho-punk na początku lat ’80 podchwytują również takie grupy, jak: Charged G.B.H., UK Subs oraz szkoccy The Exploited. Kontestują one oficjalne stanowisko brytyjskich mediów, jakoby punk rock miał umrzeć wraz ze śmiercią Sida Viciousa i rozpadem Sex Pistols proponując rodzimą wersję HC/punku. Tymczasem pierwotną punkową flagę niosą dalej The Clash, którzy jednak powoli odrywają się od trzyakordowych aranży wchodząc coraz głębiej w reggae i ska, popularne w południowym Londynie ze względu na dużą obecność karaibskich imigrantów.
O ile ewolucja brzmienia The Clash pod koniec lat ’70 jest ciekawym zjawiskiem od strony muzycznej, nowy kierunek grupy definitywnie zmiękcza punk rockowy przekaz. Niemniej, album London Calling (Epic, 1979) staje się wielkim sukcesem komercyjnym odpalając styl, znany jako punk’n’reggae party, który szybko powędruje w świat przedostając się również za Żelazną Kurtynę. W 1979, zainspirowany brzmieniem London Calling, Maciej „Brunet” Wiliński zakłada zespół Deadlock, który staje się pionierem punk rocka w Polsce dając pierwszy koncert w 1980 na I Ogólnopolskim Przeglądzie Nowej Fali w Kołobrzegu. Niedługo później zespół przechodzi radykalną zmianę składu, a muzycy przeprowadzają się do Warszawy, gdzie dołącza do nich Robert Brylewski, grający równocześnie w grupie Kryzys. Pierwszy allbum Deadlock: Ambition, oraz pierwszy album Kryzysu: Kryzys, zostają wydane przez francuską wytwórnię Blitzkrieg Records w 1981.
W okresie 1981-83 na polskiej scenie pojawiają się takie grupy, jak: Śmierć Kliniczna (Gliwice), DDT (Gdańsk), Fornit (Warszawa), zimnofalowa Brygada Kryzys (Warszawa), Tilt (Warszawa), Dezerter (Warszawa), Siekiera (Puławy), Dzieci Kapitana Klossa (Sopot), Deuter (Warszawa), TZN Xenna (Warszawa), Moskwa (Łódź) czy KSU (Ustrzyki Dolne). Mimo że grupy te nie mają łatwego życia ze względu na reżimowe represje, które próbują ograniczyć nowe zjawisko do głębokiego podziemia, części z nich udaje się dokonać amatorskich nagrań w domach kultury i na festiwalach, z których najważniejszym do połowy lat ’80 zostaje Festiwal w Jarocinie. Traktowany przez rząd komunistyczny jako wentyl bezpieczeństwa, staje się wydarzeniem dla sceny symbolicznym, ale względnie tolerowanym.
Dla wielu z polskich grup punk rockowych Jarocin staje się z czasem przepustką do profesjonalnych nagrań i sławy, która przychodzi po transformacji ustrojowej. Do początku lat ’90 udaje się jednak przetrwać w zasadzie tylko dwóm grupom: Dezerterowi i Armii (utworzonej w 1984 przez Tomasza Budzyńskiego i Roberta Brylewskiego), które z czasem osiągają wielki sukces komercyjny i status renomowanych gwiazd. Mimo że zarówno pierwotny punk rock, jak i agresywniejszy hard core, wyczerpują swoją kontrkulturową energię do końca lat ’80 w Stanach Zjednoczonych i Europie, styl i moda zostają zaabsorbowane przez popkulturę, która tworzy na potrzeby rynkowe takie mutacje, jak pop punk. Trend ponownie przychodzi z Kalifornii, gdzie grupy tj. NOFX z dużym powodzeniem przywracają gatunkowi lekkość i melodyjność.
Ze sceny anarcho-punkowej i HC/punkowej nadchodzą jednak w tym samym czasie nowe, bezkompromisowe mutacje, z których najważniejszymi są: power violence (szybki i brutalny emo core) sludge core (wolny, ciężki i brudny hard core) oraz crust (skrajnie przesterowana i nihilistyczna odmiana anarcho-punku). Na początku lat ’90 punk rock wytwarza także swoisty revival niepolitycznego stylu ’77, który zaszufladkowany zostaje jako street punk ze względu na często poruszane kwestie życia ulicznego i aranżacyjną prostotę muzyki. W tym samym czasie do głosu w punk rocku dochodzą zaś wpływy sceny psychobilly (zapoczątkowanej pod koniec lat ’70 przez The Cramps) i wiele z zespołów odkrywa wigor pierwotnego rock’n’rolla lat ’50, co doprowadza do powstania stylu punk’n’rollowego.
Dzisiaj punk rock traktuje się jako ważny składnik popkultury drugiej połowy XX wieku. Znaczna część zjawiska została w istocie zaabsorbowana przez mechanizmy rynku, które – co trzeba podkreślić – były od początku ważnym elementem powodzenia stylu. Mimo że scena anarcho-punkowa, street punkowa czy scena HC wciąż mogą istnieć poza rynkiem pop, granica ta od początku lat ’90 jest bardzo płynna. Grupa punk rockowa może obecnie zaistnieć jako czysty produkt medialny, ale może stać się nim również z wyboru po pewnym czasie. Scena punkowa nie tworzy także dłużej nowej jakości, ograniczając się do cyrkulacji ustanowionych wcześniej wartości i przekonań. Sama muzyka w dużej mierze oparta jest zaś na recyklingu idei i ekletyzmie, przekraczającym granicę gatunkowe i ideologiczne.
Conradino Beb
magivanga.com 