Nowojorski rozpruwacz (1982)

Lata 1979-1982 to okres prawdziwego renesansu dla Fulciego, który po kilku słabszych sezonach wrócił na ekrany z krwawym horrorem Zombie: Pożeracze ciał, a sukces filmu pozwolił reżyserowi zrealizować kultową wśród jego fanów „trylogię nieruchomości”. Jednak tuż po tym, gdy maestro zakończył produkcję Domu przy cmentarzu, powstawał już scenariusz do kolejnego filmu z akcją  ponownie osadzoną w Nowym Jorku. W zamyśle miał być to powrót do estetyki giallo, tyle że doprowadzonej do absolutnego ekstremum… które faktycznie zbulwersowało swoją dosadnością cenzorów i krytyków na całym świecie.

Nowojorski rozpruwacz został nazwany najbrutalniejszym filmem w historii włoskiej kinematografii i z miejsca zbanowany w Wielkiej Brytanii, Australii, Norwegii i wielu innych krajach. Film po swojej premierze w marcu 1982 otrzymał niemal wyłącznie negatywne recenzje, które oskarżały Fulciego o sprowadzenie wszystkiego do najniższego wspólnego mianownika: flaków, seksu i perwersji.

O ile ciężko zaprzeczyć, że Nowojorski rozpruwacz jest filmem pełnym przemocy – BBFC wciąż nie daje zezwolenia na dystrybuowanie pełnej wersji w Wielkiej Brytanii – pod przykrywką zarzynania i torturowania pięknych kobiet Fulci porusza wątki prawie że gnostyckie.

W istocie, Nowojorskiego rozpruwacza można postrzegać niemal jako religijne studium mrocznej strony, które posadzić można śmiało na ławeczce tuż obok transgresyjnych filmów Nicka Zedda i Richarda Kerna.

Temat seksualnych neuroz współczesnego społeczeństwa przenika się w nim z poszukiwaniem odpowiedzi na to, do czego doprowadza człowieka przemożna wina i jakie drogi obiera szaleństwo. Ta specyficzna aura ma swoje korzenie w katolicyzmie Fulciego (absolutnie oficjalnym), który do końca swojego życia powtarzał, iż wszystkie jego filmy traktują o winie i odkupieniu.

Paradoksalnie, religijność artysty i wiara w wyzwoleńczą moc kina spotkała się z silnym oporem reakcyjnych zapędów odradzającej się, konserwatywnej prawicy. Początek lat ’80 po obu stronach Oceanu stanął pod znakiem „moralnej i politycznej odnowy”, która pragnęła pogrzebać liberalne zdobycze kontrkultury i rewolucji seksualnej tak szybko, jak to tylko było możliwe.

Nowojorski rozpruwacz został w tym kontekście rozpoznany jako wróg publiczny numer 1, nadziany na bagnet i zrzucony w czarną otchłań. Zaś tam gdzie umożliwiono jego rozpowszechnianie, film został niemiłosiernie pocięty i zmieszany z błotem przez prasę.

Wzorem swoich klasycznych gialli, Fulci tka w Nowojorskim rozpruwaczu interesującą siatkę z kilku wątków, która jak zwykle poprzetykana jest czerwonymi śledziami, koszmarnymi znakami w powietrzu i dziwnymi charakterami bohaterów.

Zabójcą może być każdy i z tego powodu prowadzący sprawę porucznik Williams zawiązuje płatne przymierze z profesorem psychiatrii, Paulem Davisem, gejem i szachistą, który ma go naprowadzić na ślad zanim prasa rozpęta prawdziwe piekło na wieść o maniakalnym zabójcy, szalejącym z nożem po mieście. I choć sprawa na pozór nie ma podtekstu seksualnego, nitką prowadzącą do kłębka okazuje się mroczne podbrzusze Nowego Jorku z 42-gą ulicą na czele (bardzo zresztą pięknie pokazaną).

Gonienie po złym Wielkim Jabłku – zanim zostało ono posprzątane przez burmistrza Giulianiego – staje się dla Fulciego okazją do dotknięcia nieszczęścia, smutku, zepsucia i perwersji swoich bohaterów. Losy pierwszych ofiar przenikają się z przygodami anonimowych z początku postaci, które jak się jednak okazuje, są kluczem do rozwikłania krwawej zagadki.

I pomimo że scenariusz nie jest tak mistrzowsko napisany, jak największe dzieła maestra: Jedna na drugiej, Jaszczurka w kobiecej skórze czy Nie torturuj kaczuszki (do którego znajdziemy tu autohołd), film ogląda się bez wstrząsów – rzekłbym nawet, że jest to jeden z najlepiej dopracowanych obrazów Fulciego pod względem logicznym: scenariusz napisali Gianfranco Clerici i Vincenzo Mannino, a rewizji dokonał Dardano Sacchetti.

Z drugiej strony filmowi daleko do wybitności i choć ciężko się zgodzić z oryginalnymi opiniami, porównującymi go do najniższego rodzaju chłamu, Rozpruwacz pod względem narracyjno-aktorskim stoi nieco poniżej poziomu, wyznaczonego w Nie torturuj kaczuszki czy Siedmiu bramach piekieł.

Czuje się wyraźnie, że akcja została wyreżyserowana na szybko i bez dbałości o szczegóły czy atmosferę (film nakręcono w miesiąc), a niektórzy aktorzy dobrani wręcz z przypadku. To oczywiście i tak schodzi na bok w ogniu perwersyjnych scen, z których doprowadzanie bohaterki do orgazmu nogą przez młodego Latynosa w obskurnym barze, należy do najpiękniejszych.

Do tego dochodzą również słynne, cierpliwie i obrazowo wyreżyserowane ujęcia mordu, tortur i BDSM, które można jednak zobaczyć tylko w pełnej wersji, trwającej 91 (włoska) bądź 93 minuty (amerykańska). O ile Fulci wielokrotnie powtarzał, że nie są one w żadnym wypadku składnikami mizoginistycznego manifestu czy nihilistycznym oddawaniem moczu na kobiety, a jedynie podkreślają fakt, że mordercy zwykle wybierają słabe i pozbawione woli walki ofiary, feministki nie dawały się przekonać. Ale, co warto ponownie podkreślić, ta moralna histeria była niejako signum temporis.

Jednak z perspektywy czasu to całe wypruwania flaków oraz masa seksu (która w jakiś sposób zbliża Rozpruwacza do sexploitation) stanowią integralną część dzieła do tego stopnia, iż oglądając wersję ocenzurowaną (87 minut), wydaną w Wielkiej Brytanii przez Shameless, miałem wrażenie, że zostaję w jakiś sposób oszukany… ale jest to zawsze opcja dla bardziej wrażliwych.

W takiej czy innej postaci, Rozpruwacz pozostaje obok Czarnego kota i Dziecka Manhattanu jednym z ostatnich znaczących dzieł Fulciego – obowiązkowy seans dla fanów wirtuoza terroru. Film w ciekawy sposób pokazuje na czym skończył się gatunek, zapoczątkowany przez Bavę w 1963 roku.

Conradino Beb

 

Znany pod tytułami: The New York Ripper / Lo squartatore di New York
Produkcja: Włochy, 1982
Dystrybucja w Polsce: Brak
Ocena MGV: 4/5