Sergio, przystojny i zamożny Kubańczyk, żegna się z rodziną. Jako jedyny nie chce się wynieść z kraju po rewolucji Che Guevary i Fidela Castro, ale jeszcze nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji swojego wyboru. Samotny w nowych, nieprzewidywalnych warunkach, obserwuje swój kraj i goni za kobietami, próbując wypełnić lukę po wyjeździe bliskich. W końcu uwodzi Elenę – uroczą, młodą dziewczynę – wciąż jednak powracając myślami do byłych kochanek.
We Wspomnieniach najbardziej rzuca się w oczy szerokie zastosowanie różnorodnych technik montażowych, które są dalekie od klasycznych reguł hollywoodzkich – w tym okresie dopiero rewolucjonizowanych przez nowe kino autorskie – przypominając bardziej eksperymenty Eisensteina czy kino Godarda. Główną postacią i narratorem filmu jest Sergio: bogaty mieszkaniec Hawany, pisarz, który jest świadkiem drastycznych zmian we własnym kraju – rewolucji kubańskiej i jej następstw.
Widz śledzi polityczne przemiany z perspektywy bohatera. Jego wspomnienia o Kubie stapiają się ze wspomnieniami kobiet, przeczytanych historii i obejrzanych filmów. Poszczególne wątki i urywki, wydobywane z pamięci, mieszają się z innymi, powracają w nowej formie, by w końcu ulotnić się. Meandry pamięci zostają oddane przez niecodzienne zabiegi montażowe – poetyckie użycie rytmicznych kadrów, found footage (okraszony głosem narratora), kilkakrotnie powtarzane urywki innych filmów. Wszystkie z nich pokazują zawiłą naturę wspomnień, ich nielinearny charakter. Pamięć Sergia jest jak baza danych, z której kawałków bohater tka logiczną tylko dla niego sieć powiązań.
Aspirujący pisarz porównuje się do Hemingwaya, z wyższością i rozczarowaniem patrząc na Kubę, która nie może się równać w jego oczach z resztą „cywilizowanego” świata. Tak samo traktuje Elenę. Na początku zafascynowany jej świeżością i prostolinijnością, z czasem odkrywa, że nie ma z nią o czym rozmawiać. Kiedy razem odwiedzają galerię, on podziwia obrazy, a ona poprawia mu krawat. Sergio chciałby, żeby Elena była bardziej skomplikowana, a jej poglądy bardziej nowoczesne. Znudzony, wiąże się z Hanną – Niemką, która zna się na sztuce i nie wierzy w instytucję małżeństwa. Niestety, dziewczyna musi opuścić Kubę i zostawić kochanka.
Twierdzenie, że Elena jest metaforą Kuby, a Hanna zachodniego świata, może być nieco na wyrost, niesie jednak ze sobą ciekawe analogie. Sergio czuje się zmęczony ładną, ale prostą Eleną, ta jednak nie chce łatwo wypuścić go z rąk i próbuje zmusić do ślubu wytaczając mu proces. Bohater wolałby żyć z Hanną, ale ta wyjeżdża. Po rewolucji wszystko, co zachodnie, staje się podejrzane i niepożądane, a nowe władze rozliczają Sergia z posiadanych dóbr, ostatecznie odbierając mu lwią część majątku.
Konflikt pomiędzy zachodnią kulturą (rozwiniętą i postępową), a kulturą Kuby (prymitywną i staromodną w oczach Segia) odzwierciedla ówczesne kompleksy kina Trzeciego Świata względem Hollywood czy Europy. Samo nieszczęsne określenie, wywodzące się z helsińskiego Kongresu Pokoju (1955) i dzielące ziemię na trzy regiony, było w czasie powstawania Wspomnień ważnym źródłem dyskusji nad filmem i jego rolą. W końcu film jako medium powstał i rozwinął się głównie w „dwóch pierwszych” światach.
Twórcy z Ameryki Łacińskiej, Azji czy Afryki stali w tym czasie przed dylematem: jak ustosunkować się do istniejących tradycji? Odrzucić je? Przyjąć za wzór? Tomás Gutiérrez Alea we Wspomnieniach pokazuje te dylematy wykorzystując postać Sergia, który krytykuje wszystko, co rodzime i specyficzne, opiewając za to kulturalne zdobycze Europy. Jednak w konkluzji pesymizm bohatera staje się tylko pretekstem do pokazania, że kino „Trzeciego Świata” może czerpać inspiracje z zachodnich filmów (jak nowofalowy montaż czy neorealistyczne ujęcia na ulicach Hawany) nie wyrzekając się przy tym własnej kultury.
Karolina Jankowska
Oryginalny tytuł: Memorias del subdesarrollo
Dystrybucja w Polsce: Brak
Produkcja: Kuba, 1968
Ocena MGV: 4/5
magivanga.com 