William S. Burroughs (1914-1997)

Urodzony 5 lutego 1914 w St. Louis, a zmarły 2 sierpnia 1997 w Lawrence, William Seward Burroughs pozostaje do dziś prawdziwą legendą kontrkultury oraz jedną z najznakomitszych postaci Beat Generation i awangardy literackiej drugiej połowy XX wieku.

Pisarz, malarz, poeta, filmowiec, aktor, podróżnik, narkoman, gangster, psychonauta, mag chaosu, teoretyk społeczny, nigdy nie skrywający przed światem swojej biseksualnej tożsamości seksualnej, był i będzie jednym z niewielu przykładów ludzi, którzy całkowicie odrzucili wszelkie konwencje społeczne i codzienne tabu na rzecz celu podstawowego, jakim jest spełnianie w życiu swojej woli i prowadzenie rozwoju osobowości ku wolności absolutnej. Do historii kontrkultury przeszedł także jako przyjaciel Briona Gysina, z którym przez wiele lat tworzył jeden z najciekawszych tandemów magiczno-artystycznych XX wieku.

Pomimo wychowania w rodzinie, należącej do wyższej klasy średniej, nie wpłynęło to w żaden sposób na dokonywane przez Burroughsa wybory życiowe i jego fascynacje, na które składały się: homoerotyzm, broń palna, zbrodnia, narkotyki i jazz. Dorastając na południu Stanów Zjednoczonych, w St. Louis, pośród synkretycznej, czarnej kultury i okazjonalnych egzekucji Ku-Klux-Klanu, młody William ponad wszystko pokochał książki, które już wtedy zawojowały jego wyobraźnię. Jak sam wyznawał, już wtedy miał ochotę spróbować swoich sił w literaturze, na to jednak kolej miała przyjść dużo później.

Po burzliwym okresie życia w stanie Missouri, podczas którego co najmniej dwa razy zmieniał szkołę średnią, William dostał się na prestiżowy Harvard University w Cambridge, którego Wydział Sztuk ukończył w 1936. Z przyznanym mu przez rodziców z okazji ukończenia studiów stypendium w wysokości $200 miesięcznie, rozbijał się następnie po klubach gejowskich i spelunach Chicago oraz Nowego Jorku. Włóczył się także przez pewien czas po Europie.

Próbował studiować medycynę (będzie to później często wspominać) i podrywać chłopców w łaźniach miejskich w Wiedniu, co jednak skończyło się koniec końców romansem z Ilse Klapser – Żydówką uciekającą przed prześladowaniami nazistowskimi z Niemiec. Burroughs poślubił ją w Chorwacji, aby umożliwić jej wyjazd do Nowego Jorku, gdzie ostatecznie się rozwiedli, pozostając jednak przyjaciółmi do końca życia.

W Nowym Jorku zaczął się nowy, choć wcale nie różowy, okres życia Burroughsa. Wałęsając się bez celu, pijąc i waląc heroinę, spotkał w końcu podobnego do niego wyrzutka, złodzieja i narkomana Herberta Huncke’a – niewiele mniej znaną od niego legendę Beat Generation. Jak głosi wieść, do spotkania doszło, kiedy Burroughs chciał sprzedać komuś rewolwer i ampułki z heroiną.

W Nowym Jorku Burroughs podjął także pracę tępiciela robactwa, potem był zaś pracownikiem fabrycznym, copywriterem i barmanem (czego motywy znajdą się później m.in. na kartach Nagiego Lunchu). Niedługo później poznaje przez swoich przyjaciół – Davida Kammerer i Luciena Carra – trójkę nowych, nonkonformistów, wśród których są: Allen Ginsberg, Jack Kerouac oraz jego przyszła żona, Joan Vollmer.

W 1942 Armia Amerykańska powołuje go na komisję wojskową, ale szybko wycofuje powołanie ze względu na negatywne wyniki testów psychiatrycznych. W środowisku Bitników powstają wtedy pierwsze powieści, poematy i kluły się postawy, mające zrewolucjonizować całą, amerykańską kulturę, Burroughs jest zaś jednym z naczelnych cyników, nadających szyk całej tej legendzie, mimo tego, że wciąż niczego nie napisał. W 1944 przyszły pisarz rozpoczyna jednak wspólne życie z Joan Vollmer w jednym mieszkaniu dalej popadając w uzależnienie od opiatów.

Jego żona (oficjalnie od 1945, kiedy to zerwała ze swoim poprzednim mężem) popada symultanicznie w uzależnienie od amfetaminy. Niedługo później Burroughs zostaje skazany przez sąd za podrabianie recept na morfinę i prawomocnym wyrokiem odesłany pod opiekę swoich rodziców do St. Louis. W 1947 na świat przychodzi jedyny syn Burroughsa, nazwany po ojcu William S. Burroughs Jr. Rodzina przeprowadza się rok później do Nowego Orleanu.

Uciekając z Nowego Orleanu przed policyjnymi podejrzeniami, łączącymi go z handlem i posiadaniem marihuany (faktycznie hodował ją u siebie na polu, na potrzeby swoje i przyjaciół), emigruje do Meksyku. Jego rodzina podąża za nim. Tutaj dochodzi do pechowego wydarzenia. Podczas jednej z pijackich imprez, Burroughs chcąc popisać się swoimi umiejętnościami strzeleckimi, każe swojej żonie ustawić kieliszek na głowie, aby mógł wykonać numer Wilhelma Tella.

Numer kończy się strzałem w głowę i śmiercią Joan na miejscu. Burroughs zostaje jednak oczyszczony z zarzutów przez meksykański sąd, z powodów przypadkowości zajścia i okoliczności łagodzących. Wychodzi z aresztu po 13 dniach. Incydent ten powoduje jednak w Burroughsie dramatyczną przemianę każąc mu poważnie przemyśleć karierę pisarską.

Podróżując do Ameryki Południowej w poszukiwaniu oczyszczenia, Burroughs natyka się na wieści o istnieniu legendarnego środka enteogennego, umożliwiającego bezpośredni wgląd w umysł. Tym środkiem jest ayahuasca (yage), którą udaje mu się w końcu po wyprawie w amazońską dżunglę odnaleźć i zażyć w towarzystwie indiańskiego brujo. Zamiast spodziewanej, błogiej wizji, Burroughs wpada jednak w narkotyczną paranoję wietrząc spisek na swoje życie. W tym okresie powstają jego pierwsze (niemal szkolne) powieści: Ćpun (1953) i Pedał (1963), podpisywane jako William Lee oraz zbiór listów do Allena Ginsberga, The Yage Letters (1963).

Jego droga prowadzi go następnie do Tangieru w Maroku, gdzie spotyka m.in. Timothy Leary’ego. Natyka się tam także po raz pierwszy na swojego długoletniego przyjaciela, Briona Gysina. Ten genialny artysta, wyrastający bezpośrednio z zuryskiego dadaizmu, będący świadkiem manifestów i wystaw tej grupy, wprowadza Burroughsa w świat swojej ulubionej techniki, czerpiącej z wypracowanego przez nią kolażu. Technika ta, nazwana cut-up, bierze swój początek z jego słynnej idei, iż: Pisarstwo jest 50 lat w tyle za malarstwem.

Tak powstaje pierwsza z cyklu eksperymentalnych powieści Burroughsa, legendarny, mroczny, psychedeliczny twór, operujący na granicy snu, urojeń i narkotycznych, paranoicznych wizji pt. Nagi Lunch(1959). Następnymi z kolei są: The Soft Machine (1961), The Ticket That Exploded (1962) orazNova Express (1963). Wszystkie dokonują przełomu w myśleniu o literaturze i jej pisaniu stając się inspiracją dla wielu genialnych artystów i rewolucjonistów społecznych, z których najbardziej znanym jest Genesis P-Orridge.

W 1957-59 r. Burroughs przebywa razem z Brionem Gysinem w Paryżu, w słynnym „Beat Hotel”, przy ulicy 9 Rue Git-le-Coeur, gdzie zapraszają go, zafascynowani tym miejscem, Allen Ginsberg oraz Peter Orlovsky. Tam też natyka się na kontrowersyjną legendę filmu undergroundowego, Antony’ego Balcha, przyjaciela i dystrybutora filmów Kennetha Angera.

Wraz z nim powstają trzy perły podziemnej kinematografii: Towers Open Fire (1963), The cut-ups (1966), Ghost at no 9 (1963-1972) oraz krótkie kilka ujeć, William Buys a Parrot (1959) – wszystkie realizowane metodą cut-up. Zdjęcia do filmów powstają w Tangierze, Londynie, Paryżu i Nowym Jorku. W tym miejscu razem ze swoim kochankiem, Ianem Sommervillem, Burroughs przeprowadza też pierwsze próby ze skonstruowaną przez Gysina, „maszyną snów” (dream machine) – urządzeniem wywołującym w mózgu stany alfa.

Jednak jego wielki nałóg nie mija. Pomimo tego, że w 1957 poddaje się kuracji apomorfinowej w Londynie, która przynosi skutek na pewien czas uwalniając go od heroiny, powraca do narkotyku w Nowym Jorku, gdzie osiada na początku lat ’70, by nauczać w City College of New York. Od opiatów Burroughs będzie faktycznie uzależniony aż do śmierci (tuż przed jej nadejściem wciąż uczestniczy w programie rządowym i zażywa metadon).

Przez ten czas nawiązuje jednak nowe, bardzo twórcze przyjaźnie i wchodzi we współpracę artystyczną z takimi osobistościami, jak: Andy Warhol, John Giorno, Patti Smith, Susan Sontag, Dennis Hopper, Terry Southern, David Bowie, Iggy Pop i Mick Jagger. W tym czasie Bitnicy stawali się już w Stanach Zjednoczonych legendą, dzięki ruchom kontrkulturowym lat ’60, które wyniosły ich do rangi kultu, poświęcano im więc coraz więcej opracowań naukowych i artykułów w prasie codziennej, a oni sami bez trudu znajdowali zajęcie.

Wciąż wyglądający jak tajemniczy suchotnik, Burroughs staje się teraz ulubieńcem następnego pokolenia artystów, muzyków, pisarzy, reżyserów i dziennikarzy, zafascynowanych ciemną stroną życia. Wielu z nich traktuje go niemal, jak guru i nauczyciela pragnąc skorzystać z jego głębokiej wiedzy na temat ludzkiej natury. Zespół Ministry kręci teledysk Just One Fix (1992) z jego udziałem. Grupa Sonic Youth pomaga produkować jego album spoken word pt. Dead City Radio(1990).

Występuje także w czarnej komedii Drugstore Cowboy (1989) w reż. Gusa van Santa, oraz w cyberpunkowej dystopii Decoder (1984), w reż. Muschy. Powstają o nim także filmy dokumentalne tj. William S. Burroughs: Commissioner Of Sewers (1991) w reż. Klaus Maecka. W międzyczasie przystępuje do kontrowersyjnego Kościoła Scjentologicznego, z którego jednak szybko odchodzi nie mogąc się przekonać do jego struktury i szemranych działań.

Ostra polemika pomiędzy nim, a tą organizacją sięgnie nawet znanego miesięcznika muzycznego Rolling Stone. W 1993 Burroughs staje się za to członkiem międzynarodowego paktu – Illuminati Of Thanateros, utworzonego z inicjatywy magów chaosu tj. Peter Carroll. Jego członkostwo będą też próbowały dorabiać sobie niektóre loże thelemicznego O.T.O.

Przez ludzi, związanych z kontrkulturą kochany za obnażanie najmroczniejszy tendencji ludzkiej jaźni, a przez tradycjonalistów znienawidzony za trudny, graniczący z bełkotem język i zniszczenie linearnej tradycji literackiej Zachodu, jest William S. Burroughs z pewnością jednym z największych geniuszy sztuki XX wieku. Wprowadził do niej oprócz swoich powieści, pisanych w stylu cut-up, także specyficzny rodzaj twórczości – shooting art, polegający na strzelaniu do puszek z farbą, umieszczonych nad czystym płótnem i tworzeniu w ten sposób abstrakcyjnych obrazów.

Obiekt natchnienia wielu pisarzy, krytyków społecznych, reżyserów, aktorów, muzyków i malarzy tj. J.G. Ballard, William Gibson, Bill Laswell, Douglas Rushkoff i wielu innych. Twórca oryginalnej idei „języka jako wirusa” i wczesny prorok cyberprzestrzeni dał początek wielu niezwykłym koncepcjom we współczesnej kulturze. Jako żywy przykład świadczy także o tym, że jednostka ludzka, o ile tylko posiada wystarczającą wolę przeżycia, jest w stanie wytrzymać wszystko…

Conradino Beb

 

Polecane strony:

Profil filmowy [pl]
Filmy Antony’ego Balcha do ściągnięcia [en]
Nagrania audio on-line [en]
Stronka poświęcona Burroughsowi [en]
Stronka poświęcona Burroughsowi [en]
Wywiady audio dla BBC [en]
Konkretny portal poświęcony Burroughsowi!!! [en]
Zdjęcia Burroughsa [en]