Kult (1973) [wersja reżyserska]

Znany dobrze fanom kina gatunkowego lat ’70 jako „najbardziej pogański film w historii kina”, ten brytyjski klejnot jest faktycznie jednym z niewielu, które w całości skupiły się na eksplorowaniu pogańskich wątków. Scenariusz oparty na książce The Ritual (1967) nie tyle eksploatuje jednak przedchrześcijańskie wierzenia w celu emocjonalnego sterroryzowania widza, co skłania się bardziej w stronę rewitalizacji kina detektywistycznego z dużą porcją antropologicznego rekonstrukcjonizmu i z tego powodu Kult (oryg. The Wicker Man) mało ma w ogóle wspólnego z horrorem (już bardziej z cultsploitation). Łatka ta jednak przywarła do filmu tak mocno, że jest on interpretowany niemal wyłącznie w kontekście kina grozy, a to dużo mu ujmuje.

Pierwsze plany sfilmowania książki pojawiły się na początku lat ’70, kiedy Christopher Lee wykupił do niej prawa chcąc zagrać w obrazie, który odchodziłby radykalnie od seryjnych horrorów kultowego studia Hammer. Aktor osiągał wówczas szczyt swojej kariery, jednak był coraz bardziej szufladkowany jako odtwórca ról wampirów i mrocznych kultystów w takich filmach, jak: Curse of the Crimson Altar, Taste the Blood of Dracula, Eugenie… The Story of Her Journey Into Perversion czy Count Dracula (dwa ostatnie w reż. Jesusa Franco). Scenariusz Anthony’ego Shaffera oddany został przez niego w ręce debiutanta Robina Hardy’ego, który sfilmował go w ciągu ośmiu tygodni jesienią 1972 (film został wyprodukowany przez British Lion).

Historia skupia się na losach funkcjonariusza szkockiej policji i głęboko wierzącego katolika Neila Howi’ego, który otrzymuje anonimowy list z pobliskiej wyspy Summerisle, zawiadamiający o zniknięciu młodej Rowan Morrison. Kierowany obowiązkiem zawodowym sierżant niezwłocznie udaje się na wyspę samolotem, by wszcząć śledztwo, ale na miejscu napotyka żelazny mur milczenia lokalnej społeczności.

I chociaż wzmacnia to jego determinację wyjaśnienia tajemniczego zniknięcia, przeżyje on wkrótce prawdziwy szok kulturowy, gdy odkryje że mieszkańcy wyspy są nie tylko małomówni, ale okazują się również wyznawcami wiary innej niż chrześcijańska – wszyscy bez wyjątku są neopoganami czczącymi odwieczne siły natury pod wodzą tajemniczego Lorda Summerisle’a (w tej roli sam Christopher Lee).

Gdyby interpretować The Wicker Man jako horror, jedynym elementem który ma jakiś związek z graniem pod strach widza jest samo zakończenie. Reszta jest zaś klasycznym scenariuszem detektywistycznym, w którym bohater porusza się po omacku w celu odkrycia podrzuconej mu zagadki. Co odróżnia film zarówno od adaptacji kryminałów Agathy Christie, jak i horrorów gotyckich czy proto-slasherów tego okresu, jest całkowity brak epatowania krwią i przemocą.

Do tego suspense jest praktycznie nieobecny, co skreśla kultowe dzieło także z listy thrillerów. To wydaje się w dużej mierze zasługą reżysera, który zwyczajnie nie miał doświadczenia w pracy z żadnym gatunkiem filmowym! W efekcie The Wicker Man przypomina bardziej paradokumentalne studium wspólnoty pogańskiej, przez co jest on często umieszczany na szczycie list ulubionych filmów przez neopogan z całego świata.

Akcja filmu jest powolna służąc głównie odsłanianiu pogańskich wierzeń mieszkańców wyspy oczom sierżanta, który już po przybyciu czuje, że coś jest nie tak. Pierwszej nocy stanie się jednak naocznym świadkiem seksualnego rytuału, co da mu faktyczne podstawy do umocnienia swoich wstępnych podejrzeń. Dnia następnego zobaczy też dzieci tańczące naokoło Drzewa Życia i nagie kultystki skaczące przez ogień w prastarym kamiennym kręgu, a do tego wszędzie słyszy dziwne pieśni nefolkowe o podtekście erotycznym (napisane przez efemeryczny band Magnet).

W końcu sam Lord Summerisle wyjaśni mu zaś bez ogródek, że ostatni księża uciekli z wyspy dawno temu przerażeni odrodzeniem się pogańskich rytuałów. Jako katolicki fundamentalista Neil przeżyje oczywiście prawdziwy szok i będzie protestował, ale w końcu nieświadomie da się wciągnąć w pułapkę, która doprowadzi go do ostatecznego końca.

Jako że Shaffer włączył do swojego scenariusza mnóstwo zapisów ze Złotej gałęzi Jamesa Frazera (klasyki tzw. antropologii gabinetowej), w filmie odtworzono kilka z pradawnych rytuałów europejskich (głównie celtyckich i germańskich). Włączone do fabuły stają się one niezwykle interesującym elementem, który w efekcie katapultuje walory artystyczne filmu. Ostateczny rytuał majowy – który wieńczy całą historię – zawiera pochód lajkonika, androgynicznej istoty i głupca, którym towarzyszy sześciu mężczyzn z mieczami pod sztandarem Słońca.

Jest to prawdziwie pogańska celebracja odradzających się sił solarnych, a do tego całkiem miło wyreżyserowana. Namaszczenie i złożenie sierżanta-głupca w ofierze całopalnej – z obowiązkowym wyjaśnieniem widzowi dlaczego – jest zaś prawdziwym majstersztykiem, który nie ma swojego odpowiednika w kinie klasy B… dalej jest już tylko Jodorowsky.

Kultowość The Wicker Man rosła jednak powoli. W 1973 British Lion próbował go promować w Cannes, ale filmem nie zainteresował się praktycznie nikt. Ale niedługo później zarząd otrzymał telefon ze Stanów Zjednoczonych od nikogo innego, jak Rogera Cormana, który zaoferował $50 tys. za prawa do dystrybucji obrazu przez New World Pictures. Szpule powędrowały za Ocean i mimo że Corman pociął film, dystrybucję za $200 tys. przejęła firma National General, która zbankrutowała jednak cztery dni po dobiciu targu. Ostatecznie łapę na dystrybucji położyli Warner Bros., którzy rzucili film na pastwę drive-inowej publiczności, gdzie wyświetlany jako krótka wersja, okazał się umiarkowanym sukcesem.

Czas dokonał jednak znacznej rewaloryzacji filmu (zainspirowali się nim m.in. Irona Maiden) i uczynił zeń ostatecznie dzieło kultowe, co pozwoliło także przywrócić wersję reżyserską, trwającą 99 min., którą można dzisiaj nabyć na DVD. Pochodzi ona paradoksalnie ze zbiorów Cormana, który przechował przez te wszystkie lata jedyną niepociętą kopię filmu, tym samym przyczyniając się do oddania mu oryginalnego kształtu (jeszcze jedna zasługa Papieża Filmu B). Wersja reżyserska zawiera więcej wątków śledztwa i scen nagości, które znacząco wpływają na poprawę jakości intrygi. Jeśli miałbym rekomendować, bardzo polecam obejrzenie filmu w tej właśnie wersji. Jeszcze więcej pogaństwa i jeszcze więcej zabawy!

Conradino Beb

 

Oryginalny tytuł: The Wicker Man
Produkcja: Wielka Brytania, 1973
Dystrybucja w Polsce: QDVD (Vision Film)
Ocena MGV: 4/5